Фантастычныя ўцёкі рэвалюцыянера з Горак

Томск. Ранiца 18 жнiўня 1883 года. Франтавата апрануты малады чалавек, якi назваў сябе ў гасцiнiцы Паўлам Iванавiчам Сабанеевым, спынiў на вулiцы рамiзнiка i скiраваў яго да цэнтра горада.

Маладзён не ведаў, што крымінальнік, з якiм яны разам сядзелі ў Кiеўскай турме, падаслаў гэтага рамiзнiка і сказаў, што Павал Іванавіч – уцякач, дзяржаўны злачынец, а палiцыя добра заплацiць за дастаўку гэтага бандыдата ва ўчастак.

Калi малады франт сеў у брычку, рамiзнiк хутка пагнаў коней.

– Ты куды? – крыкнуў яму Сабанееў, калi заўважыў, што фурман кіруе ў бок палiцыi.

– Ты куды мяне вязеш, нягоднiк? – зноў закрычаў маладзён і стрэліў у рамізніка.

Спалохаўшыся, ко-нi шалёна кiнулiся, парвалi пастронкi i перавярнулi брычку. Пасля хвiлiны збянтэжанасцi палi-цэйскiя, якiя таўклiся каля ўчастка, адкрылi агонь па Сабанееву, якi схаваўся за перакуленай брычкай.

У вынiку кароткай перастрэлкi двое палiцэйскiх былi паранены.

– Не страляць! Узяць жывым! – скамандаваў спраўнiк.

Прайшло некалькi па-кутлiвых хвiлiн. I раптам пачуўся новы стрэл. Палiцэйскiя, якiя падбеглi да брычкi, убачылi, што той, хто абараняўся, выпусціў кулю сабе ў скронь.

На другi дзень пад грыфам "сакрэтна" томская палiцыя паведамiла ў Пецярбург, што пры затрыманнi застрэлiўся небяспечны злачынца – Уладзiмiр Iванавiч Бычкоў.

Арганiзатар гуртка “Народнай волi”

Уладзiмiр нарадзiўся 1 мая 1861 года ў Горках у сям’i лабаранта Горы-горацкага земляробчага iнстытута.

Бычкоў добра бачыў нястачу рамеснiкаў, беднае жыццё сялян горацкага маёнтка.

Ведаў пра падзеi паўстання 1863 года на Беларусi: выкладчыкi i сурацоўнiкi Горы-горацкага земляробчага iнстытута доўга ўспаміналі той час, пужаючы сваiх дзяцей iнсургентамi.

Уважлiва ўслухоўваўся Уладзімір у размовы дарослых i асаблiва бацькi, Iвана Пятровiча, якi з абурэннем гаварыў аб рашэннi царскага ўрада зачынiць Горы-горацкi земляробчы iнстытут – адзiную ў той час вышэйшую навучальную ўстанову ў Беларусi.

Пасля таго, як быў зачынены iнстытут, бацьку прыйшлося шукаць працу спачатку ў Гомелi, а потым у Кiеве.

Там Уладзiмiр і атрымаў сярэднюю адукацыю. А ў вераснi 1878 года 17-гадовы Бычкоў стаў студэнтам юрыдычнага факультэта Кiеўскага унiверсiтэта.

Днём наш зямляк разам з усiмi слухаў лекцыi i семiнары, а вечарам наведваў сходы рэвалюцыйных гурткоў В.Асiнскага, Л.Тратнера i В.Дабагорыя.

У 1879 годзе разам з I.Лявiнскiм арганiзаваў гурток, якi прыняў праграму "Народнай волi". У склад  групы ўваходзілі брат нашага земляка А.Бычкоў, І.Левінскі, Н.Ааронскi, М.Мазачэнка, І.Кірылаў i iнш.

Гурток лічыў сябе мясцовай ячэйкай народaвольскaй арганіза-цыі і меў сваю пячатку з надпісам "Кіеўская секцыя партыі "Народная воля".

Планавалася шырокая тэрарыстычная дзейнасць, рыхтаваліся замахi на правакатара Забрамскaгa, жандарскага капітана Судзей-кiна i кіеўскага губернатара П.Гесэ.
Гурток працаваў у асяроддзі настаўнікаў і гімназістаў у Нежынe і Козелецкiм павеце. Актыўна ўзаемадзейнічаў з членамі Паўднёва-рускага рабочага саюза (П.Івановым, Я.Кавальскай, Н.Шчадрыным і інш.)

30 сакавiка 1881 года Уладзімір Бычкоў быў арыштаваны i змешчаны ў Маскоўскую перасыльныю турму, для далейшай адпраўкі адміні-страцыйным парадкам ва Усходнюю Сібір пад галосны нагляд на пяць гадоў.

У гэты час да Уладзіміра Бычкова прыехала на спатканне нявеста – Н.Баранава, яны збiралiся абвянчацца.

У сувязі з арыштам Бычкова быў узяты пад варту і яго брат-гімназіст, пасля выпушчаны на парукі, быў арыштаваны і яго сваяк, афіцэр 44 рэзервовага батальёна, пераведзены з Кіева кудысьці ў глуш.

У канцы снежня 1881 года Уладзімір Бычкоў быў вернуты ў Кіеў для прыцягнення да дазнання па "справе 69-ці" (І.Левінскага, Н.Гекера і інш.) З ліку абвінавачаных нашаму земляку пагражала найбольш суровае пакаранне. Бычкоў падазраваўся ў прыналежнасцi да арга-нiзацыi "Народная воля" i ў спробе замаху на генерала Фёдарава ды капiтана Судзейкiна. Суд мог скончыцца расстрэлам.

I тады Бычкоў вырашыў уцякаць…

Фантастычныя уцёкі

19 снежня 1882 года ўвесь вечар i ўсю ноч салдаты, жандары i палiцыя абшуквалi будынак Кiеў-скай турмы, якi быў абнесены высокай мураванай сцяной i ахоўваўся салдатамi на вышках. Лiчылася, што з турмы збегчы немагчыма. А тут раптам знiк палiтычны злачынца…

Некалькi сутак вязніца была акружана салдатамi, бо начальнiк турмы лiчыў, што ўцякач схаваўся недзе ўнутры, а голад i смага прымусяць злачынцу вылезцi са сховiшча.

Але дарэмна. Праз некалькi дзён уся Расiя захаплялася гэтымі фантас-тычнымі ўцёкамі.

Брат Уладзiмiра Бычкова, Аляксандр, таксама прымаў удзел у рэвалюцыйным руху. У 1907 годзе ў зборнiку "Былое" ён так апiсваў эпізод уцёкаў з турмы: “...Брат з прасцiнаў зрабiў доўгую вяроўку, прабраўся ў вызначанае месца i чакаў.

Адзiн з таварышаў, з якiм ён сядзёў у камеры, упёрся рукамi ў сцяну, сагнуўшы свaю спiну, іншы – узлез на яго, стаўшы другой прыступкай жывой лесвiцы, па якой брат, пераапрануўшыся ў цывiльны касцюм, хутка ўзабраўся на мур, прывязаўшы вяроўку да агароджы, i спусцiўся на вулiцу".

А.Бычкоў успамiнаў i такiя падрабязнасцi ўцёкаў як халодны i ветраны дзень, выбраны спецыяльна, каб вартавыя не пачулi шуму. А ў момант уцёкаў да турэмнай агароджы падышоў чалавек з "волi" i начаў размаўляць з арыштаванымi. Вартавы пачаў яго праганяць i не назiраў у гэты час за сцяной турмы.

А.Л.Бах, вядомы народ-нiк, якi потым быў абраны акадэмiкам АН СССР, успамiнаў, што пасля уцёкаў Бычкоў прыйшоў да яго. Ён знайшоў для Бычкова гiмназiчнае палiто з башлыком i фуражкай i адправiў на паштовых конях у Жытомiр, а адтуль праз Бердзiчаў – у Харкаў. Пасля арышту В.Фiгнер, У.Бычкоў кіраваў там мясцовымі рэвалюцыйнымі справамі.

Аднак, лічачы народовольскую арганізацыю на поўдні Расii разбітай, з'ехаў летам 1883 года ў Томск, каб арганізаваць уцёкі сваёй нявесты Наталлi, якая знаходзiлася ў ссылцы, але, як мы ўжо ведаем, там нашага земляка напаткала смерць.

Уладзiмiр Лiўшыц