Уваход
7 студзеня споўнілася 110 гадоў з дня нараджэння нашага земляка Iвана Iгнатавiча Якубоўскага. Ён – адзіны беларус, які стаў Маршалам Савецкага Саюза. У Дзень Перамогі ўспамінаем пра жыццё і лёс гэтага чалавека дзякуючы карпатлівай працы Уладзіміра Ліўшыца.
"Ёсць людзі, біяграфія якіх з'яўляецца як бы жывым кавалкам гісторыі, – пісаў пiсьменнiк Барыс Палявы ў 1948 г. – Адным з такіх людзей у Вялікай Айчыннай вайне стаў генерал-маёр бронетанкавых войск Іван Ігнатавіч Якубоўскі… Яго шлях, слаўны шлях баявога савецкага афіцэра – танкіста ад Волгі да Шпрэе, шлях, які ляжыць праз сотні баёў, з'яўляецца кавалкам гераічнай гісторыі савецкіх бронетанкавых сіл, праславіўшых сябе на ўвесь свет у бітвах Вялікай Айчыннай вайны".
"Белорусская земля – моя родина…"
Біяграфія палкаводца. Яна пачалася на беларускай зямлі. "Белорусская земля – моя родина, – пiсаў І. І. Якубоўскi ў сваёй кнiзе "Земля в огне". – Здесь протекли годы детства и юности. Надо сказать, годы нелегкие, а потому и особенно памятные. В нашей семье детей было много, но в голодное время не все выжили. Остались тогда шестеро, четверо братьев и две сестры.
Жили мы в деревне Зайцево Горецкого района Могилевской области. В наш дом рано постучалось горе: в 1917 г. (мне было пять лет от роду) умерла мать Акулина Андреевна. Почти все заботы о нашей семье, так как глава её был на фронте, взяла на себя жена брата Никиты – Агафья Захаровна.
Жили бедно. В начальную школу, а это была обычная крестьянская изба, где дети с первого по четвертый класс занимались в одном помещении, я ходил в соседние деревни Чашники, Куртасы, что в нескольких километрах от Зайцево. На всю жизнь запомнился наш первый замечательный учитель и человек Тимофей Никифорович Котов. В семилетнюю школу ходил почти за десять километров в Горки. Она размещалась в небольшом двухэтажном здании. Положишь в холстяную сумку тетрадь, карандаш да горбушку хлеба – и в путь, в любую погоду, в стужу или в слякоть. Жажда знаний, казалось, скрадывала расстояние, делала мягче житейские трудности. В школу мы шли, как на праздник, как в волшебный мир еще не постигнутой красоты, которая с каждым разом становилась все заманчивей. Сеятелями "разумного, доброго, вечного" были у нас такие учителя, как Мария Степановна Можайская, Петр Данилович Кисляков, Елена Николаевна Ятченя. Замечательными педагогами были также Старошецкий, Ксенджук и директор школы Зенкевич. О них я всегда вспоминаю с глубокой сердечной признательностью...
Это были годы становления Советской власти в стране. Наша сельская молодежь видела добрые перемены в житье - бытье и гордо поднимала голову, помогая старшим налаживать труд и быт по-новому. Мы потянулись в комсомол, который не обещал нам никаких привилегий, но зато давал прежде бездольной голытьбе право своего голоса, своей инициативы и в делах нового артельного хозяйства, и в учебе без закона божьего. В ту пору у нас возникла комсомольская ячейка в деревне Чашники. Там меня, шестнадцатилетнего юношу, и приняли в ряды комсомола. Первым секретарем ячейки был Борис Тельпуховский (ныне Борис Семенович – генерал, известный ученый, военный историк). Вместе со своим однокашником по учебе в семилетке Георгием Болбуновым (теперь Георгий Игнатьевич – заслуженный ветеринарный врач БССР) и другими комсомольцами мы, насколько это было в наших силах, участвовали в создании первых коллективных хозяйств..."
"Молодежь потянулась к учебе, – успамiнаў маршал. – У большинства крестьян кожаных сапог не было. Обувка добывалась лесу. Из лыка плели лапти, которые называли слипами. В такой обуви пришел в уездный город Горки и сдал документы в старейшую Белорусскую сельскохозяйственную академию.
Не удалось мне выучиться на агронома, и не потому, что я не мог бы сдать приемные испытания, хорошо прошел я по физике и химии, и, возможно, все было бы по-другому, да подоспели другие дела. Жизнь была трудная. Пришлось пойти работать на кирпичный завод".
Некаторы час ён працуе ў Горках на цагельным заводзе, а затым па камсамольскай пуцёўцы паступае ў Аршанскі педагагічны тэхнікум.
Студэнт педтэхнiкума
"Скучать тогда нам, студентам, было некогда, – успамiнаў Якубоўскi, – это было горячее, овеянное романтикой, трудное время: хлебные пайки, нехватка одежды, жилищ. Большая часть наших студентов жила в бывших кельях в монастыре (и сейчас ещё сохранились его развалины), а потом в деревянной пристройке к зданию педтехникума на улице Красной. Теперь, сравнивая с нынешними условиями, можно сказать, что мои соученики ютились в убогом, подслеповатом помещении. А тогда наше общежитие казалось уютным домом, в котором мы учились с упоением и страстью.
На практику студенты техникума ходили в соседнюю школу, где занимались бывшие беспризорники. Наши комсомольцы шефствовали над ними, по-хорошему дружили с ребятами, помогали им обрести новые увлечения и привычки, стать настоящими людьми. У меня и по сей день остались добрые воспоминания об этой плодотворной дружбе".
Доктару гістарычных навук Э. Р. Іофе, аўтару кнігі "Советские военачальники на белорусской земле" давялося сустрэцца з аднакурснікамі І. I. Якубоўскага па Аршанскім педагагічным тэхнікуме – А. Ліпецкім і А. Русецкім.
"В 1930 г. я вместе с Иваном Игнатьевичем Якубовским учился в Оршанском педтехникуме, – успамінаў А. Лiпецкi, які пасля працаваў загадчыкам Крупскага раённага аддзела народнай адукацыі. – Мы с ним жили в одной комнате. Иван как никто другой подходил для работы председателем студенческого профкома. Он был волевым юношей, пользовался большим авторитетом среди однокурсников, никогда не отказывал в помощи товарищам. В нём чувствовалась жилка организатора. И еще Иван любил заводить разговоры о службе в Красной Армии, героях гражданской войны, важности изучения военного дела".
вось што распавядаў вядомы беларускі паэт, заслужаны работнік культуры Беларусі Аляксей Русецкі: "Мне вспоминается Иван Якубовский, который возвышался среди наших студентов как высокое дерево в перелеске. Его все видели, замечали и по-белорусски называли Янкой".
Аднак вучыцца доўга не ўдалося. І. І. Якубоўскі ўспамiнаў: "Меня, в то время кандидата партии, вызвали в райком и сообщили волнующую весть о том, что посылают в армию, что есть решение об укреплении армейских рядов партийными командирскими кадрами. Прошел отборочную и медицинскую комиссии, а на мандатную поехал в Минск. Можете представить мое изумление, когда я неожиданно увидел за столом комиссии героя гражданской войны С. К. Тимошенко. Ну, думаю, если сам Тимошенко приехал: значит, важное дело. Приподнятое настроение сменилось сомнением – вдруг не подойду. Однако подошел. На комиссии мне сказали, что педтехникум придется оставить и пойти по дороге Рабоче-крестьянской Красной Армии".
I пачалася служба ў Чырвонай Армii
Добрасумленна, упарта авалодвае ён першапачатковымі ведамі ваеннай прафесіі. Малады курсант становіцца прыкметным нават вонкава – у яго выдатная выправа, высокі рост, гнуткае цела, мускулістае і стройнае. Яго лічаць лепшым спартсменам.
І. І. Якубоўскі ўспамiнаў: "И надо сказать, что воевать нас учили с сильным противником, готовили не для парада, а для сурового боевого дела. И мы воспринимали предъявляемые к нам жесткие требования как железную необходимость.
военной школе курсантам давали прочные знания по артиллерийскому, танковому, инженерному делу, огневой подготовке. Атмосфера всеобщего подъема самым благотворным образом действовала на будущих командиров, способствовала формированию у нас необходимых моральных и боевых качеств".
Як выпускніку, якi з адзнакай скончыў школу, Якубоўскаму было прадастаўлена права выбару месца службы. I Якубоўскага прызначылі ў 27-й артылерыйскі полк, які ўваходзіў у склад 27-й Омскай Чырванасцяжнай імя Італьянскага пралетарыяту дывізіі, дыслакаванай у Віцебску.
Кіраўніцтва дывізіі ўлічвае вартасці выпускніка-выдатніка, выкладзеныя ў характарыстыцы, прызначае яго камандзірам вучэбнага ўзвода. У яго ў падначаленні – 35 чалавек. На ўзбраенні – чатыры
122-мiлiметровыя гаўбіцы. Камандзір дывізіёна Шынкар дае выдатны водгук маладому камузвода, адзначае трывалыя веды, патрабавальнасць і да самога сябе, і да байцоў і яго педагагічную жылку. Неўзабаве ўзвод выходзіць на першае месца ў палку і дывізіі.
Да сярэдзіны чэрвеня 1935 г. Іван Якубоўскі камандаваў вучэбным узводам, а затым быў накіраваны на шасцімесячныя Ленінградскiя вышэйшыя Чырванасцяжныя бранетанкавыя курсы ўдасканалення камандзіраў Чырвонай Армii.
Хутка прабеглi месяцы вучобы. Слухач Якубоўскі хутка авалодаў майстэрствам кiравання танкам, мастацтвам стральбы і кіравання танкавымі падраздзяленнямі.
Пасля заканчэння курсаў ён да кастрычніка 1937 г. камандаваў узводам у вучэбна-танкавым батальёне 16-й танкавай брыгады Беларускай ваеннай акругі, а затым быў прызначаны камандзірам танкавай роты.
Восенню 1939 г. для часткі войскаў Беларускай ваеннай акругі прагучала баявая трывога. Па загаду Савецкага ўрада войскі Чырвонай Арміі выступілі ў вызваленчы паход у заходнія вобласці Бе-ларусі, у якім давялося ўдзельнічаць Якубоўскаму.
ўзімку 1939-1940 гг. ён атрымаў баявы вопыт у ходзе вайны з фінамі, на Карэльскім перашыйку, з'яўляючыся камандзірам танкавай роты 22-га лёгкатанкавага палка.
У красавіку 1940 г. яго полк быў перакінуты ў Закаўказскую ваенную акругу. З палка была арганізавана 17-я лёгкатанкавая брыгада, у якой Якубоўскі быў прызначаны начальнікам штаба батальёна.
Потым амаль год (з ліпеня 1940 г. па май 1941 г.) працаваў выкладчыкам Пухавіцкага пяхотнага вучылішча Беларускай ваен-най акругі. Вось дзе спатрэбiлiся яму ўменнi, што набыў ён у Аршанскiм педтэхнiкуме.
У баях за родную Беларусь
У красавіку 1941 г. пад Мiнскам, у Чырвоным Урочышчы, капітан Якубоўскі прыняў танкавы батальён у 26-й танкавай дывізіі.
Бліжэйшы палігон дывізіі знаходзіўся ў раёне населеных пунктаў Малы і Вялікі Трасцянец. Там, разбіўшы лагер у лесе, танкiсты займаліся ваеннай вучобай аж да 21 чэрвеня.
Ён успамiнаў: "Вечером того дня я приехал на побывку к семье в Красное Урочище. Трудно было представить себе, что шли последние часы мирной жизни. На рассвете сигнал боевой тревоги оборвал её на целых четыре года.
В соответствии с планом развёртывания войск вскоре мне было поручено приступить к формированию танкового полка в Красном Урочище. Личным составом полк был укомплектован за три дня. Танков и спецмашин мы почти не имели. Они должны были в ближайшее время поступить из Могилева, куда был направлен мой заместитель по технической части Ржевский. Однако новой техники – тяжелых танков KB и средних Т-34 мы так и не дождались.
Обстановка, очевидно, продиктовала другой вариант предназначения этой техники. На вооружении в полку были только 45-ти и 76-миллиметровые пушки, пулеметы и винтовки, несколько танков Т-26. Все это мы незамедлительно привели в боевую готовность…"
26 чэрвеня 1941 г. Якубоўскаму прыйшлося ўпершыню ўступіць у сутычку з фашыстамі. Яго полк вёў бой па знішчэнню варожых падраздзяленняў, закінутых у горад Мiнск.
У яго распараджэнне было вылучaна сем танкаў Т-26. Пасля папярэдняй разведкі ён прыбыў у раён завода імя К. Я. Варашыла-ва. Гітлераўцы яшчэ не паспелі прасачыцца сюды. У многіх раёнах Мінска шугалі пажары, якія ўзніклі ў выніку налётаў нямецкай авіяцыі і артылерыйскага абстрэлу горада.
Ён успамiнаў: "Мы мчимся по направлению к площади Свободы, где, по данным разведчиков, обнаружен диверсионный фашистский отряд… У перекрестка улицы Ленина и одного узкого переулка наш головной отряд устроил засаду. Проходившая по улице колонна немецких мотоциклистов была обстреляна нами и рассеяна. Уцелевшие гитлеровцы, напуганные дерзким огневым ударом, разбежались по ближайшим подъездам, бросив около пятнадцати мотоциклов. Наши танкисты довершили дело, раздавив гусеницами часть оставленной врагом техники. Бойцы шутили, что не так страшен черт, как его малюют".
У наступныя дні яго полк і іншыя часткі дывізіі дзейнічалі на паўднёва-заходняй ускраіне горада, вялі адчайную схватку з ворагам у раёнах завода імя К. Я. Варашылава і Чырвонага Урочышча. Яны страцілі ў вулічных баях шэсць танкаў, знішчыўшы больш за дзесяць нямецкіх. Нават удалося збіць адзiн фашысцкі самалёт, як гэта ні дзіўна, з палявой 76-мiлiметровай гарматы, якую нашы артылерысты паставілі на адхоне.
Камандаванне рабіла ўсё магчымае, каб спыніць ворага. Ад Віцебска і па Дняпры было прынята рашэнне стварыць абарончы рубеж. Увечары, 30 чэрвеня галоўныя сілы 13-ай арміі занялі абарону па ўсходнім беразе ракі Бярэзіна і сваімі перадавымі атрадамі пачалі жорсткія сутычкi з авангардам войскаў Гудэрыяна на далёкіх подступах да Магілёва.
У пачатку ліпеня 20-ы механізаваны корпус з мэтай прыкрыцця бліжэйшых подступаў да Магілёва быў адведзены на раку Друць і арганізаваў абарону на рубяжы вёсак Чырвоная Слабада, Цвердава. Вораг шмат разоў спрабаваў збіць нашых воiнаў з занятай мяжы, але ўсе жорсткія атакі 46-га матарызаванага корпуса гітлераўцаў былі адбіты.
"Здесь особенно отличились бойцы и командиры 75-го танкового полка 38-й танковой дивизии и наш 51-й танковый полк – успамiнаў Якубоўскi. – Особенно мне запомнился бой 9 июля. Мы двигались к Могилеву, прикрывая штаб своей 26-й танковой дивизии. Южнее деревни Хоново нас атаковали, но безуспешно. Гитлеровцы, перестроив свои боевые порядки и пустив в ход авиацию, предприняли новую атаку. Мы встретили их ружейно-пулеметным огнем, а затем бросились в контратаку. На овсяном поле завязалась рукопашная схватка. Танкисты показали, что они хорошо умеют владеть штыком и прикладом. Многие десятки гитлеровцев были истреблены, а 120 сдались в плен".
Удзельнiчаў ён i ў баявых дзеяннях, якія з 10 ліпеня па 10 верасня 1941 г. вяліся на Заходнім кірунку i ўвайшлі ў гісторыю пад назвай Смаленскай бітвы, якая разгарнулася на велізарным фронце ад Себежа да Рагачова.
Якраз у гэты час, бачачы здзек, гвалт, якія чынілі ў роднай краіне прышэльцы, Іван Ігнатавіч пісаў жонцы, Зінаідзе Фёдараўне: "Як… патрыёт зямлі рускай добра помню нашых продкаў – Суворава і Кутузава. За рускі народ, за нашу зямлю, за слёзы нашых братоў і сясцёр, за нашу вялікую партыю без літасці буду граміць подлых бандытаў".
Ён стрымаў сваю клятву. За 1418 дзён вайны ўдзельнічаў у сотнях бітваў, з баямі прайшоў каля пяці тысяч кіламетраў.
Першы свой ордэн Баявога Чырвонага Сцяга атрымаў за абарончыя баі ў Беларусі.
Камандзiр танкавай брыгады
Увесну 1942 г. Іван Ігнацьевіч прызначаецца камандзірам 91-й асобнай танкавай брыгады. Брыгада потым была ўзнагароджана
ордэнамі Леніна, Чырвонага Сцяга, Аляксандра Суворава і Багдана Хмяльніцкага. 18 яе выхаванцаў удастоены звання Героя Савецкага Саюза.
20 чэрвеня брыгаду накіроўваюць на Паўднёва-Заходні фронт. Там рэзка пагоршылася становішча і нашы войскі, стомленыя баямі, вымушаны былі адыходзіць.
Брыгада перакідваецца ў Валаконаўку (зараз пасёлак гарадскога тыпу, цэнтр Валаконаўскага раёна Белгарадскай вобласці Расii, на левым беразе ракi Аскол). Ёй было загадана заняць абарону і прыкрываць 169-ю стралковую дывізію 28-й арміі.
Забяспечваючы адыход стралковых частак, брыгада вяла бой з адкрытымі флангамi, бо суседзяў побач не аказалася, што вельмі пагаршала становішча.
1 ліпеня 1942 г. праціўнік правёў магутную бамбёжку з пікіравання і пад штармавым накатам артылерыйскага агню ажыццявіў камбінаваную атаку пяхоты і танкаў. Мужна змагалася маладая брыгада, не зрабіўшы ні кроку назад. Былі моманты, калі танкі праціўніка даходзілі да каманднага пункта.
У наступныя сутычкі з ворагам брыгада ішла, акрыленая цяжкімі першымі поспехамі, паверыўшы ў свае сілы. Але ўсё больш мужнасці патрабавалася для барацьбы з захопнікамі.
Такі бой маглі вытрымаць людзі, змацаваныя не толькі адной дысцыплінай, а тыя, хто меў добрага камадзiра. Такiм быў Якубоўскi, якi выяўляў моцную волю, стрыманасць, уменне і досвед. Ён давяраў байцам не менш, чым яны давяралі яму. Беспярэчна выконваліся ўсе яго каманды. Усе ведалі: камбрыг разам з імі, побач камандуе, значыць, верыць у перамогу.
Якраз у гэтым баi процітанкавая міна выбухнула пад левым заднім колам аўтамабіля. Якубоўскі быў кантужаны, атрымаў першую дапамогу і ўсю ноч з 1 на 2 ліпеня кіраваў пераправай, пакуль яго байцы білiся з фашыстамi, якія рваліся да ракі.
Валаканаўскi бой згуртаваў брыгаду. 30 танкаў, 50 аўтамашын, паўтары тысячы салдат пакінуў працiўнiк на полi бітвы за адзін дзень. Пад кiраўнiцтвам Якубоўскага з маладых нявопытных байцоў выраслі мужныя змагары за Радзiму.
"…Рвался вперед, и только вперед…"
Пачалася найвялікшая бітва ў міжрэччы Волгі і Дона, роўнай якой не ведала сусветная гісторыя. Напружанасць узброенай барацьбы ўзрастала з кожным днём. Цэнтрам яе стаў Сталінград.
Ваюючы пад дэвізам "За Волгай для нас зямлі няма!", войскі адбілі націск ворага і нанеслі зваротны ўдар. Сіламі трох франтоў, Паўднёва-Заходняга, Данскога і Сталінградскага, 330000-тысячная групоўка Паўлюса і Готта была акружана і разгромлена.
Дастойны ўклад у разгром фашысцкіх захопнікаў у бітве ля сцен волжскай цвярдыні ўнесла і 91-я асобная танкавая брыгада, якая змагалася тут больш за чатыры месяцы. Вядома, што яна ўдзельнічала і ў цяжкіх абарончых баях, і ў генеральным наступе савецкіх войскаў.
Палкоўнік І. Якубоўскі за гэтыя баі быў узнагароджаны другiм ордэнам Баявога Чырвонага Сцяга.
Пра камбрыга камандарм 65-й армii генерал П. І. Батаў у кнізе "В боях и походах" адклікаўся так: "Иван Игнатьевич Якубовский... в те памятные дни был молодым офицером, очень скромным, он больше прислушивался к другим, чем говорил сам, и отличался исключительной исполнительностью… Свою грозную технику он знал отлично и вскоре приобрел на Донском фронте популярность..."
Вясной 1943 г. 91-я асобная танкавая брыгада ўвайшла ў 3-ю гвардзейскую танкавую армiю генерала П. С. Рыбалкi, якая прыдбала сабе славу ў многіх аперацыях вайны.
Двойчы Герой Савецкага Саюза, генерал-пaлкоўнiк танкавых войск Д. А. Драгунскi ў кнiзе "Годы в броне" ўспaмiнаў: "В период наступления командарм П. С. Рыбалко использовал 91-ю бригаду под командованием И. И. Якубовского на главном, решающем направлении, она всегда являлась силой, которую бросали в бой в самый кризисный момент. В обороне же была надежным щитом, прикрывавшим танкоопасные направления… Ивана Игнатьевича уважали начальники и любили подчиненные. Волевой, безудержно храбрый командир, он отличался решительностью в своих суждениях и действиях и был беспредельно внимателен к людям. Личной отвагой и смелостью Якубовский нередко ставил себя в опасное положение. Но, невзирая, ни на что, рвался вперед, и только вперед…"
Як вядома, 3-я гвардзейская танкавая армiя генерала П. С. Рыбалкi актыўна ўдзельнiчала ў летнім наступе на Курскай дузе. Злучэнні танкавай арміі адыгралi вялікую ролю ў барацьбе з фашыстамi на Арлоўскiм накірунку.
Яны садзейнічалі войскам Бранскага і Цэнтральнага франтоў у разгроме пад Мцэнскам, Кромскай і Арлоўскай груповак ворага.
91-я асобная танкавая брыгада не раз атрымлівала адказныя баявыя задачы і з гонарам іх выконвала.
Курская бітва перарасла ў грандыёзны стратэгічны наступ савецкіх войскаў. Пачалося вызваленне левабярэжнай Украіны. Імклівы марш сваім ходам і перадавыя злучэннi Рыбалкi фарсіравалі Днепр плячом да пляча са смельчакамi агульнавайсковых армій.
На поўдзень ад Кіева, супраць Вялікага Букрына, паўстаў плацдарм. Гітлераўцы сціскалі падкову небяспечнага для іх плацдарму, не шкадуючы людзей i тэхнiкi.
Брыгада Якубоўскага на плацдарме – часцінка вялікага і адзінага цэлага. А ўвечары 2 лістапада танкі заварушыліся. Па загадзя наведзеным мастам армія пераправілася праз дзве ракі. Танкавая брыгада І. І. Якубоўскага, якая зрабiла начны марш, схавала-ся ў лесе каля вёскi Люцеж.
Вызваленне Кіева, як вядома, заняло ўсяго трое сутак, з 3 па 6 лістапада. Гэта была аперацыя, праведзеная ў імклівым тэмпе, нечаканая, масіраваная, не разгаданая праціўнікам.
Гвардзейская танкавая армія рашучымі дзеяннямі перарэзала шляхi адыходу праціўніку на захад, стварыла пагрозу яго акружэн-ня ў раёне Кіева. Танкавыя злучэнні імкліва развівалі наступ на поўдзень – на Васількaў і Фастаў.
Фастаў! Буйны чыгуначны вузел. Простага погляду на карту досыць, каб зразумець яго значэнне. У гэты час Якубоўскi атрымаў загад: узяць Фастаў! Заставалася вырашыць – як? Бо ў горадзе сканцэнтравана зенітная дывізія, якая прыкрывала подступы да Кіева, да палка пяхоты з двума дзесяткамі танкаў і штурмавых гармат.
Якубоўскі накіроўвае мотастралковы батальён маёра Хадыр Гасанаглы Мустафаева, танкавы батальён капітана П. У. Луста, роту супрацьтанкавых гармат і самаходкі для ўдару з тылу. Заход-няя ўскраіна горада афарбавалася зарывам бою. Гэта батальёны Мустафаева і Лусты ўварваліся ў горад.
Былы член Ваеннага савета 1-га Украінскага фронту генерал К. В. Крайнюкоў у сваёй кнізе "От Днепра до Вислы", так харак-тарызуе дзеянні камбрыга І. І. Якубоўскага ў той перыяд: "91-я отдельная танковая бригада, возглавляемая энергичным и мужественным полковником И. И. Якубовским, к 18 часам 6 ноября достигла Фастова, являвшегося крупным узлом железных дорог и важным опорным пунктом обороны противника, и ворвалась на окраину города. О полковнике Иване Игнатьевиче Якубовском, ныне Маршале Советского Союза и первом заместителе министра обороны СССР, уже тогда шла молва как о бесстрашном талантливом командире".
За гэты бой Якубоўскi быў удастоены высокага звання Героя Савецкага Саюза. Вось узнагародны ліст на палкоўніка І. І. Якубоўскага, падпісаны камандуючым 3-й гвардзейскай танкавай арміi генерал-лейтэнантам П. С. Рыбалка і членам Ваеннага савета арміі генерал-маёрам С. І. Мельнікавым: "Командуя 91-й отдельной танковой бригадой с первых дней её организации (с марта 1942 г.), тов. Якубовский много приложил силы и энергии по сколачиванию личного состава бригады и по подготовке ее к боевым действиям".
Удакладняючы, чаму Якубоўскі заслугоўвае прысваення звання Героя Савецкага Саюза, Рыбалка адзначаў: "В оборонительных боях с 07.11.43 г., несмотря на превосходящие силы противника, бригада отбила ряд ожесточенных контратак танков противника, нанеся ему большие потери, и удержала занимаемые ею рубежи. Участвуя в боях с 21 по 29.11.43 г. на участке 60-й армии, бригада отбила ряд крупных контратак противника и восстановила положение частей 60-й армии, чем оказала огромную помощь частям армии и нанесла противнику крупные потери".
Пiсьменнiк Аркадзь Первенцаў пiсаў: "Первая Звезда Героя Советского Союза увенчала ратный труд человека, день и ночь, сутки и месяцы проводившего либо в танке, либо на бронетранспортере или в самоходке, либо на верткой штабной машине. Он ел из общего котла, спал под брезентом, согреваясь еще сохранившимся после боя теплом танка. На нем чаще был кожаный шлем, чем фуражка, и наготове пистолет, пара "лимонок" на случай и автомат со снаряженным диском. Офицер всегда был готов к решению самых неожиданных и сложных задач, всегда был устремлен к победе".
Засталiся i ўспамiны былога воіна 6-га гвардзейскага танкавага корпуса Б. Разумава: "Багата на вачах прайшло камандзіраў у розных званнях, але Якубоўскі запомніўся адразу. Крочыць палкоўнік, высокі, стройны, мужны, валявы твар. Герой Савецкага Саюза. А мы, салдаты, ведалі, што Герояў на вайне давалі толькі героям і толькі за подзвіг. Ну, думаем, цяпер наш корпус папрэ, дадзім ня-мецкім ваякам дыхту. Уяўляеце, нейкі новы прыліў храбрасці і бязбоезнасці невядома адкуль з'явіўся. Бо вынослівыя камандзіры, смелыя, валявыя і рашучыя, натхняюць на вайне нават без заклікаў, каманд".
Неўзабаве яго прызначылі намеснікам камандзіра 6-га гвардзейскага танкавага корпуса.
"...У бітвах лета 44-га Якубоўскі знаходзіцца ў росквіце сваіх сіл..."
Як адзначае ў кнізе "Вартавыя стаяць на пасту" пісьменнік А. Первенцаў "…у бітвах лета 44-га Якубоўскі знаходзіцца ў росквіце сваіх сіл. І гэтыя сілы ён не траціць упустую. Падначаленае яму аб'яднанне становіцца таранным. Хтосьці назваў яго сталёвым таранам генерала Рыбалка…"
І вось Львоўскi кірунак. Наступ нашых войскаў пачаўся 14 ліпеня 1944 г. Ішлі праліўныя дажджы, разліліся рэкі і рачулкі, стварыліся непраходныя ўчасткі.
У адпаведнасці з рашэннем Ваеннага савета 1-га Украінскага фронту танкавая армія П. С. Рыбалка павiнна была імкліва выйсці ў раён Перамышля i зачыніць ворагу адыход на Захад. Гэта азнача-ла, што танкавае аб'яднанне павінна было, не ўступаючы ў зацяжныя баі за Львоў, глыбока абыходзіць горад з поўначы і паўночнага захаду.
У той час І. І. Якубоўскі быў намеснікам камандзіра 6-га гвардзейскага танкавага корпусу, які, дзейнічаючы наперадзе галоўных сіл арміі, сышоў у глыбокі рэйд, вызваліў намечаныя пункты і перарэзаў камунікацыі фашыстаў ад Львова на Яраслаў і Перамышль.
I вось 6-ы гвардзейскі танкавы корпус працягваў смелы марш-манеўр на Перамышль. Горад, размешчаны на рацэ Сан, быў крэпасцю, вядомай яшчэ з часоў першай сусветнай вайны.
Працiўнiк паспеў падарваць мост праз раку Вяр. Пачалася падрыхтоўка да вырашальнага штурму горада.
І. І. Якубоўскі прапануе камандзіру корпуса ваенную хітрасць. Хай перад шэрагам гармат дэманструе бой брыгада У. С. Архіпава, а другую, 51-ю гвардзейскую танкавую брыгаду палкоўніка І. І.
Чугункова і 22-ю гвардзейскую мотастралковую палкоўніка М. Л. Міхайлава павярнуць на поўдзень, знайсці брод у раёне вёскі Лучыцы і ўзяць крэпасць.
У сваёй кнiзе "Земля в огне" Якубоўскi ўспамiнаў: "В ночь на 27 июля небо над Перемышлем озарилось орудийными вспышками, ярким светом ракет. После короткого, но интенсивного артиллерийского налета части корпуса начали штурм. Бой в городе продолжался всю ночь. Гвардейцы 53-й танковой бригады Героя Советского Союза В. С. Архипова и 22-й мотострелковой бригады полковника Н. Л. Михайлова наступали с востока, остальные силы корпуса, совершив обходной маневр, действовали с юго-запада.
Утром на северную окраину Перемышля ворвались части 11-го гвардейского танкового корпуса 1-й гвардейской танковой армии генерал-полковника М. Е. Катукова и 25-го танкового корпуса конно-механизированной группы генерал-лейтенанта В. К. Баранова…"
Палкоўнік І. І. Якубоўскі за гэты бой быў узнагароджаны ордэнам Чырвонага Баявога Сцяга.
A танкавы вал без прамаруджання коціцца да Віслы. Кіраваць пераправай перадавых часцей арміі праз Віслу было загадана І. І. Якубоўскаму. Ён прымае паўнамоцтвы ад П. С. Рыбалкi ўзяць на сябе абавязкі каменданта пераправы танкавай арміі назнакамітым Сандамірскiм плацдарме, i паўнаводная шырокая Вісла была паспяхова фарсіравана.
Але вораг не змірыўся, стварыў пагрозу плацдарму ў раёне горада Баранува не толькі з фронту, але і з тылу. Сюды ішлі нямецкія танкавыя дывізіі, якія засталіся на левабярэжжы Віслы. Яны рваліся да пераправы.
І вось камендант пераправы па ўласнай ініцыятыве прымае рашэнне: прыбраць ўсходнюю палову маста, адцягнуць пантоны да заходняга берага.
Пад лютымі бамбёжкамі з паветра ваенна-інжынерныя часткі прымаюцца за справу. І своечасова. Нямецкія танкі бездапаможна кідаюцца па беразе, куды набліжаецца армія генерала А. С. Жадава, зламаўшы супраціўленне нямецкіх танкавых дывізій.
І. І. Якубоўскі аднаўляе пераправу, і гвардзейцы 5-й арміі – ужо на плацдарме.
У сваіх "Записках командующего фронтом. 1943-1944 гг." Маршал Савецкага Саюза І. С. Конеў пісаў: "2 августа, переправившись через Вислу у Баранува..., я решил проверить характер действий наших войск по расширению плацдарма. Меня главным образом интересовал правый фланг нашей группировки. Здесь командармом 3-й гвардейской танковой армии генералом П. С. Рыбалко в направлении Опатува был выдвинут передовой отряд под командованием полковника И. И. Якубовского.
Выехав на высоты в Сташува, я увидел стоящего у дороги рослого танкиста. Я остановил свою машину и выяснил, кто он и какую имеет задачу. Это и оказался полковник И. И. Якубовский. Он доложил, что является командиром передового отряда... и имеет задачу выдвинуться в район Сташува, чтобы обеспечить правый фланг 3-й гвардейской танковой армии и уничтожить группировку противника, которая недавно контратаковала здесь части 13-й армии.
Полковник И. И. Якубовский очень обстоятельно доложил обстановку, а его решительность и уверенность в выполнении поставленной задачи производили хорошее впечатление. Приятно было сознавать, что нашими танкистами командуют такие смелые, надежные и дельные офицеры".
23 верасня 1944 г. П. С. Рыбалка аб'яўляе Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР i ўручае І. І. Якубоўскаму другую "Залатую Зорку".
Наперад на Берлiн i Прагу!
Апошні акт вялікай бітвы. Зноў рэйд. Наперадзе – Берлін! Якубоўскаму прысвоена званне генерал-маёра. Ён ужо намеснік камандзіра 7-га гвардзейскага танкавага корпуса (пазней ён атрымаў найменне і Берлінскага) танкавага корпуса.
Гэта было праслаўленае танкавае злучэнне, якое прайшло ў складзе 3-й гвардзейскай танкавай арміі баявы шлях ад Казельска і Курска да Берліна і Прагі. Перад танкістам была пастаўлена задача – атакаваць Берлін з поўдня.
Адным з арганізатараў імклівага прасоўвання танкавых часцей на Берлін з поўдня быў генерал І. І. Якубоўскі.
Пасля баявых дзеянняў у Сілезіі армія i корпус былi даўкамплектаваны і знаходзiлiся ў 130-150 км ад Берліна.
"С воодушевлением готовились к бою гвардейцы нашего танкового корпуса, – успамiнаў Якубоўскi. – На танках и самоходках появились надписи: "На Берлин!", "За Родину!", "Добьем!".
Один из таких танков с надписью "У меня заправка до самого Берлина!" стал для меня в Берлинской операции пунктом управления и средством передвижения. Правда, экипажу танка в ходе наступления пришлось не раз заправлять свою машину горючим, однако командирская машина всегда действовала безотказно".
Перад танкістам была пастаўлена цяжкая задача: фарсіраваць раку Нейсе і да зыходу першага дня аперацыі захапіць плацдарм на заходнім беразе ракі Шпрэе.
Раніцай 16 красавіка пасля магутнай артылерыйскай падрыхтоўкі танкавыя часткі падышлі да Нейсе. Танкісты пад кiраўнiцтвам Якубоўскага пад агнём праціўніка на працягу двух гадзін фарсіравалi раку Нейс, затым да ракі падышлі галоўныя сілы 7-га гвардзейскага танкавага корпуса.
А наперадзе быў горад Вюнсдорф! Адзін з мноства нямецкіх гарадоў. Якубоўскі тут затрымаўся ненадоўга. Асабістая праверка частак корпуса, сустрэча з камандзірамі, удакладненні, пажаданні.
Горад актыўна абстрэльваюць. Выпадковы снарад разрываецца блізка ад Івана Ігнатавіча. Шафёр звяртае ўвагу – надарваны бот, шмат крыві. Машына спынена. Генерал спрабуе ўстаць, але не можа. Яго вязуць у палявы шпіталь...
У сваiх успамiнах ён пiша: "Случилось так, что в боях за цоссенский рубеж в районе Барута, на окраине Вюнсдорфа, я был ранен и некоторое время лежал в полевом госпитале в Котценау (ныне Хоцянув). Однако душа рвалась к боевым товарищам, в родную армию, и я в первых числах мая оказался в Берлине".
А праз некалькі дзён танкавая армія, дзе ваяваў І. Якубоўскі, здзейсніўшы 150-кіламетровы марш з-пад Берліна, к канцу 5 мая засяродзілася на паўночным захадзе ад Дрэздэна ў гатоўнасці да кідка на Прагу.
Як вядома, у гэты дзень паўстала сталіца Чэхаславакіі. І гітлераўцы абрушылі на горад артылерыйскі агонь, кінулі танкі, авіяцыю. Палажэнне паўстанцаў было крытычным, і яны па радыё звярнуліся з заклікам аб дапамозе да Чырвонай Арміі.
Праз перавал у напрамку да Прагi наперадзе нашай танкавай арміі, як і раней, рухаўся перадавы атрад. На гэты раз яму былі вылучаны танкі з найбольшым запасам мотарэсурсаў.
8 мая быў знамянальным тым, што ў ходзе наступлення 1-га Украінскага фронту наступіў вырашальны момант. Войскі зламалі супраціўленне фашыстаў у гарах. Танкавыя, а за імі агульнавайсковыя арміі фронту пераадолелі мяжу і ўступілі на раўніну.
Раніцай 9 мая ў Прагу адначасова ўвайшлі перадавыя злучэннi 3-й і 4-й гвардзейскай танкавай арміі.
Да 10 гадзін агульнымі намаганнямі дзвюх армій пры актыўнай падтрымцы пражскіх баявых дружын Прага была ачышчана ад гітлераўцаў. У той жа дзень у сталіцу Чэхаславакіі ўступілі войскі двух іншых Украінскіх франтоў, у тым ліку 1-я чэхаславацкая танкавая брыгада.
Так, у Празе для нашага земляка скончылася Вялiкая Айчынная вайна.
Пасляваенны час
Пасляваенны час Іван Ігнацьевіч працягваў ваенную службу. Да сакавіка 1946 г. – намеснік камандзіра танкавай дывізіі.
Найбагацейшы баявы вопыт патрабавалася асэнсаваць, прывесці ў сістэму, i наш зямляк садзіцца на акадэмічную лаўку Ваеннай акадэміi Генеральнага штаба.
Якраз у час вучобы ён першы раз пасля вайны ў ліпені 1946 г. наведвае Горкі і Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію, дзе сустракаўся з выкладчыкамi i студэнтамi акадэмii, жыхарамi Горак.
Пасля цёплай сустрэчы ён разам з рэктарам акадэміі М. І. Каўцэвiчам выязджае ў родную вёску Зайцава.
Магілёўскім абласным архіве, у асабістай справе М. І. Каўцэвiча, мы знайшлі ліст І. І. Якубоўскага, у якiм ён піша: "…желаю Вам самого наилучшего в Вашей работе, хорошего здоровья. Ещё раз большое спасибо за прием, за организованную встречу, за нашу короткую с Вами беседу. Лично Вам – большое спасибо за то, что Вы уделили мне большое внимание, побыв со мной в той деревне, где я родился. С приветом к Вам, Ваш земляк И. Якубовский. 16.06.46 г.".
У кнізе ўспамiн ён пісаў: "Послевоенные дороги привели меня деревню Зайцево, где я родился и вырос, в деревню, где до войны было 30 домов, а после нее – ни одного. Кругом пустырь. Люди ютились в погребах, жили впроголодь, вместо посуды пользовались консервными банками. Землю пахали на себе, сеяли дедовским способом – вручную. Жуткая картина разрухи, которую оставили после себя германские варвары. Примерно такая же судьба постигла и соседние деревни Тригубово, Ползухи, Шелохановка, Ленино, Андрюхи...
Расстались с семьей, с деревней Зайцево, ушли в армию и два моих брата – Александр и Кирилл. Первый – красноармеец, второй политработник, ставший впоследствии комиссаром полка. Фронтовая судьба так и не свела нас вместе, раскидала по разным дорогам.
В сорок первом погиб смертью храбрых Александр, в сорок втором – Кирилл Якубовский. А еще позже я узнал о другой трагической истории: гибели жены старшего брата Никиты Агафьи Захаровны и ее двадцатилетней дочери Аксиньи, которые были расстреляны гитлеровцами за связь с партизанами.
На фронте погиб муж моей сестры Елены Максим Григорьевич, и от голода умерли двое её детей..."
Скончыўшы ваенную акадэмiю ў 1948 г, Якубоўскі камандуе танкавай дывізіяй, бранятанкавай і механізаванымі войскамі Прыкарпацкай ваеннай акругі.
З 1957 г. ён у ліку першых асоб Групы савецкіх войск у Германіі: двойчы быў першым намеснікам галоўнакамандуючага і двойчы – галоўнакамандуючым.
Потым каля двух гадоў (па красавік 1967 г.) Іван Ігнацьевіч камандаваў войскамі Кіеўскай ваеннай акругі.
З 1967 г. наш зямляк – першы намеснік міністра абароны, галоўнакамандуючы Аб'яднанымі ўзброенымі сіламі дзяржаў – удзельніц Варшаўскага Дагавору.
жніўні 1953 г. яму было прысвоена званне генерал-лейтэнант танкавых войск, у лютым 1958 г. – генерал-палкоўнік, у красавіку1962 г. – генерал арміі, у красавіку 1967 г. – Маршал Савецкага Саюза.
У чым быў поспех яго адносна хуткага прасоўвання па службовай лесвіцы?
Пісьменнік Леанід Прокшын, які быў першым памочнікам камандзіра ўзвода лейтэнанта І. Якубоўскага, у артыкуле "Воинский путь маршала Якубовского начинался в Боровке" пiсаў, што яго хуткае прасоўванне было невыпадковым: "Помню его целеустремленным, ревностно выполняющим свой воинский долг на первой ступени его службы Отчизне. На фронте как-то встретил некоторых знакомых из 16-й танковой. Вспомнили однополчан.
– Якубовский наш очень выдвинулся по службе, – сказал лейтенант Пиньковский. – И далеко пойдет..."
Так лічылі тыя, хто служыў з ім побач.
Далей Леанід Прокшын пісаў, што калі амаль праз 30 гадоў сустрэўся з Якубоўскім, то той запрасіў яго дадому "Я как-то неловко почувствовал себя, когда командующий, открыв дверку автомобиля, пригласил меня первым занять в нем место. Я гость, и это все понятно. И дело не в привитой годами службы в Вооруженных силах армейской субординации, которая заставила меня почувствовать неловкость. Дело в глубоком чувстве уважения к всенародно заслуженному человеку, сделавшему так много для Родины.
Зинаида Федоровна приняла нас гостеприимно. Со мной как гостем из Минска заговорила по-белорусски (она была родом из Копыси Оршанского района – В. Л.). Чувствовалось, что родной язык она не забыла и говорит свободно, легко и, как мне показалось, с удовольствием. За чаем, в кругу семьи командующего, продолжалась начатая в штабе беседа.
И на протяжении всей беседы меня не покидала мысль: сын крестьянина-бедняка командует военным округом. Кто поднял его на такую высоту?! Мелькают в воспоминаниях эпизоды учений до войны, форсирование на танках речных и болотных преград, фигура молодого лейтенанта, напористого, неудержимого в своем стремлении двигаться вперед... И я отвечаю в мыслях на свой вопрос: "Сам он поднялся!" Первичным условием роста является сам человек, его желание и стремление быть полезным для Родины".
Герой Савецкага Саюза, маршал В. І. Варэннікаў лічыў, што "...когда его назначили на пост первого заместителя министра обороны – никто не удивился. Это была достойная личность".
Ужо знаходзячыся на высокай пасадзе першага намесніка міністра абароны СССР, Іван Ігнацьевіч двойчы – у 1968 і 1973 гг. прыязджаў у Горкі.
У сваёй кнізе ўспамінаў ён пісаў: "Мне довелось быть в родных белорусских местах, в Ленино, в 25-ю и 30-ю годовщину этого сражения. Надо сказать, что впечатление осталось неизгладимое…"
У Горацкiм раённым гiсторыка-этнаграфiчным музеi ёсць фотаздымак, дзе I. I. Якубоўскi разам з жыхарамi горада каля Горацкага райкама КПБ. Побач з iм першы сакратар ЦК КПБеларусi – П. М. Машэраў.
Вядома, што ў пасляваенны час горацкiя ўлады некалькi разоў звярталiся да нашага земляка i прасiлi дапамагчы транспартам. I машыны, якiя спiсвалiся ў армii, з'яўлялiся на горацкiх прадпрыемствах, у калгасах i саўгасах.
Атрыманыя на франтах два раненні і дзве кантузіі да канца жыцця нагадвалі яму аб жорсткіх сутычках з ворагам. На жаль, пры бачнай фізічнай моцы яго жыццёвы шлях перапыніўся 30 лістапада 1976 г. усяго толькі на 65-м годзе жыцця...
3 снежня 1976 г. ён быў пахаваны з дзяржаўнымі ўшанаваннямі ў Маскве на Чырвонай плошчы ў Крамлёўскай сцяне.
І. І. Якубоўскаму было двойчы прысвоена званне Героя Савец-кага Саюза, Героя ЧССР. Ён узнагароджаны 4 ордэнамі Леніна, 4 ордэнамі Баявога Чырвонага Сцяга, 2 ордэнамі Суворава II ступені, ордэнамі Айчыннай вайны I ступені, Чырвонай Зоркі, ордэнам "За службу Радзіме ва Узброеных Сілах СССР" III ступені, Ганаровай зброяй з залатой выявай Дзяржаўнага герба СССР, медалямі і 24 ордэнамі і медалямі замежных дзяржаў.
У горадзе Кіеве, Волгаградзе і Саратаве, у беларускіх гарадах Мінску, Магілёве i Горках яго імем названы вуліцы.
Бюст устаноўлены ў г. Горкi. Ён ганаровы грамадзянін гарадоў Жытомір, Калачна-Доне и Аполе.
Якубоўскі: маршал і чалавек
Баявы шлях нашага земляка добра вядомы. А якім ён быў чалавекам? Чым запомніўся тым, хто служыў з ім побач?
Захавалася афіцыйная характарыстыка. Так, міністр абароны СССР Маршал Савецкага Саюза Р. Я. Маліноўскі, станоўча атэстуе камандуючага войскамі Кіеўскай ваеннай акругі, у той жа час пад-крэслівае, што ён "...несколько самолюбив. Иногда проявляет грубость к подчиненным. В оценке кадров не всегда объективен. Занимаемой должности соответствует вполне. Перспективный командующий".
В. І. Варэннікаў успамінаў, што "…внешне он выглядел весьма внушительно: здоровенный, как Антей, налитый физической силой до предела, а черты лица как у тяжелого танка.
Сидит, положив кулаки – двухпудовые гири – на стол, и всем своим внешним видом подавляет все, что вокруг, мебель и собеседники становятся игрушечными.
Эта его своеобразная красота (особенно когда он был в маршальском мундире) некоторых приблизительно равных ему военачальников и государственных деятелей раздражала, подавляющее же большинство им искренне восхищались. Тем более, когда знакомились с ним поближе.
Внешне он был кремень, а душа у него – добрая, щедрая, душа настоящего человека.
Была у Ивана Игнатьевича одна любопытная черта – почему-то во время отвлеченных от службы рассуждений немножко впадал в своеобразную меланхолию. Например, при разговоре о природе, цветах и особенно о птицах. О птицах он знал много, видно, с детства был очень наблюдателен, к тому же перечитал гору книг о пернатых и мог говорить о них часами. И если его слушали внимательно, а он это прекрасно чувствовал, то он весь, всей своей махиной, отдавался рассказу о какой-нибудь маленькой пташке – о её нравах, характере, поведении, как её приручить и т. д. Разбирал её по перышкам. Даже не верилось, что об этом говорил он, маршал Якубовский.
Но когда Иван Игнатьевич, будучи, например, Главнокомандующим ГСВГ (группой советских войск в Германии – У. Л.), занимался воспитательной работой, тем более если она касалась кого-то персонально, то он совершенно преображался. Помахивая своим пальцем перед лицом собеседника, как поленом, он втолковывал ему понятия, что такое хорошо и что такое плохо, так, как этого не мог сделать никто. А в заключение говорил, что если имярек немедленно не сделает для себя необходимых выводов, то загремит со всех своих постов. И это производило должный эффект".
М. І. Валакiцiну, аграному па спецыяльнaсцi, прыйшлося праходзiць службу на дачы І. І. Якубоўскага. Ён успамінаў: "Дом у Ивана Игнатьевича Якубовского был огромный – двухэтажный, а участок небольшой, но сразу было видно, что маршал служил в Европе – был главнокомандующим группы советских войск в Германии. Дорожки сада были выложены плиткой, газон аккуратно подстрижен…
Познакомился я со своим хозяином весьма своеобразно. Только принялся окапывать деревья в саду, ко мне подбегает ординарец: "Волокитин, к маршалу!". Я смахнул с сапог землю и, чеканя шаг, пошел к Якубовскому навстречу. Маршал был одет по – домашнему – в легкий свитер, а вот брюки были генеральские – с лампасами.
Еще издали он махнул мне, говоря: "Отставить, считайте, что здесь вы не на плацу и не в армии... Сегодня вы будете начальником, а я вашим учеником. Будете учить меня, как правильно обрезать деревья".
По утрам я по просьбе маршала стал ходить в рядом расположенный санаторий Министерства обороны "Архангельское" за минеральной водой. Был Иван Игнатьевич родом из Белоруссии, несколько раз он отправлял меня в родные края помочь родственникам убрать урожай, при этом просил: "Ты мне картошки нашей, белорусской привези". А ещё он очень любил антоновку. У него на даче на утепленной террасе до самой зимы стояли корзины с этими яблоками".
Як адзначаецца ў Вiкiпедыi, "по многочисленным воспоминаниям сослуживцев, маршал Якубовский был яркой и самобытной личностью. По количеству историй армейского фольклора о нем он может соперничать, пожалуй, только с командующим ВДВ генералом армии В. Ф. Маргеловым".
А, як вядома, у арміі складалі падобныя гісторыі толькі пра тых, каго любілі і паважалі. Напрыклад, распавядаюць, што аднойчы Якубоўскага давялося будзіць з дапамогай ... кувалды. Падчас баёў пад Сталінградам ён не звёў вачэй некалькі сутак. Скарыстаўшы невялікую перадышку паміж баямі, ён залез у танк, задраў люкі і вырашыў трохі паспаць. Прачнуўся ад грамавых удараў. Думаў, што пачаўся новы бой. Адкрыў люк і бачыць – двухмятровы гігант-палкоўнік з усіх сіл лупiць кувалдай па брані (як аказалася, у маладосці ён працаваў у кузні малатабойцам). Палкоўнік Мікалай Ляшэнка выходзіў з дывізіяй з акружэння. Танкісты растлумачылі яму, што камбрыга разбудзіць ніхто не можа. Вось і папрасіў палкоўнік "малаточак".
аднойчы, праводзячы выхаваўчую працу сярод маладых афіцэраў, І. І. Якубоўскі па-бацькоўску гаварыў ім: "Все мы были в вашем возрасте, бывало, и "принимали на грудь". Но в меру. Выпили граммов по 400–500 на брата и довольно..."
Алёна Романоўская ўспамiнала: "Из довоенной жизни деда (Наума Тейнина – В.Л.) мне известен интересный эпизод, связанный с Иваном Якубовским, дважды Героем Советского Союза, Маршалом Советского Союза. Как известно, в семилетнюю школу И. Якубовский ходил из деревни Зайцево, которая находилась почти за десять километров от Горок. Ходил и в стужу, и в слякоть. Так вот, если уж очень разыгрывалась непогода, ночевал будущий маршал в доме Якова Тейнина, самом большом богатом доме, доставшемся моему деду от его отца. Якубовский был младше моего деда на пять лет. Потом их дороги разошлись. И вот после войны дела привели деда Наума из Горок в Москву. А был он экспедитором-снабженцем, доставал всякое необходимое оборудование для кафедр Белорусской сельскохозяйственной академии.
Дедушка написал заранее Якубовскому и тот вспомнил старого знакомого и пригласил его к себе на работу. Дед всю жизнь вспоминал, как вначале его не хотели пускать, но после того, как позвонили в приёмную, выписали ему пропуск и повели к генералу. После беседы Якубовский помог академии, чем мог и проводил его. А через интенданта выписал деду мешок сухарей: время-то было послевоенное и голодное.
еще была встреча, когда Иван Игнатьевич приезжал в Горки на встречу со студентами и преподавателями Белорусской сельскохозяйственной академии. Якубовский узнал адрес дедушки, зашёл к нему на квартиру. Это произвело большое впечатление на руководство академии города Горки и жителей. Встречались они и в 1968 году, когда И.Якубовский приезжал на празднование 25-летия битвы под Ленино. Об этом свидетельствует фотография: мой дедушка И.Якубовский".
***
Больш за сорак гадоў пражылі разам Іван Якубоўскі і яго жонка Зінаіда Катлоўская. Свае ўспаміны пра мужа яна назвала "О сокровенном". Гэтыя ўспаміны шмат у чым дапаўняюць партрэт маршала, раскрываюць яго лепшыя чалавечыя якасці: "Очень любил Иван Игнатьевич свою родную Беларусь. В память о своей земле, где бы он ни жил – в Германии, Львове или Подмосковье, высаживал рядом с домом три белоствольные березки: такие березки росли у родного дома. В свое время – уже генералом – он мечтал вернуться в Беларусь служить и работать. Но судьба распорядилась иначе. Он был солдатом Отчизны".
Владимир Лившиц
Фото на обложке: twitter.com/muzeypobedy, остальные фото: stuki-druki.com
Падзяліцца
1 673
